IWPR’ın hazırladığı Cinsiyetçi Dezenformasyon Rehberi, toplumsal cinsiyet anlatılarının nasıl manipüle edildiğini ve bununla nasıl mücadele edilebileceğini açıklıyor.
Avrupa’da çoğunluğu kadınlar olmak üzere yüz binlerce kişinin öldürüldüğü cadı avlarından, Kraliçe Kleopatra hakkında oluşturulan “geleneksel aile değerlerini tehdit eden, manipülatif ve aşırı cinsel bir yabancı” imajına cinsiyetçi dezenformasyon tarihin her döneminde var olan bir olgu. Ancak tarihin hiçbir döneminde sosyal medya ve internetin yaygınlaştığı günümüzde olduğu kadar dezenformasyona maruz kalmamıştık.
Bu bilgi kirliliği ve dezenformasyonun öncelikli hedefi ise kadınlar ve LGBTİ+’lar oluyor. Araştırmalara göre kadınların görünürlüğü arttıkça sindirme, sessizleştirme ve siyasi/sosyal hayata katılmaktan caydırma amaçlı stratejik saldırılara maruz kalma ihtimalleri de artıyor. Gazeteciler de bu tür saldırıların hem hedefi hem de yaygınlaştırıcısı konumunda bulunuyor.
Savaş ve Barış Haberciliği Enstitüsü (IWPR) gazetecileri, cinsiyetçi dezenformasyonla mücadele konusunda desteklemek amacıyla Cinsiyetçi Dezenformasyon Rehberi’ni hazırladı.
Kadın ve LGBTİ+’ları hedef alan kısıtlamaların yaygınlaştığı, toplanma ve ifade özgürlüğünün engellendiği ve kabul edilmesi halinde basın özgürlüğüne ciddi bir tehdit oluşturacak olan “etki ajanlığı” yasa tasarısının tartışıldığı bir dönemde hazırlanan Cinsiyetçi Dezenformasyon Rehberi, toplumsal cinsiyet anlatılarının nasıl manipüle edildiğini, bunun neden çok önemli olduğunu ve nasıl mücadele edilebileceğini açıklıyor. Doğru bilinen yanlışlara mercek tutan rehber, bilinmesi gereken kavramlardan vaka çalışmalarına cinsiyetçi dezenformasyona dair geniş bir çerçeve sunuyor.
IWPR tarafından ilk olarak Moldova’daki gazeteciler için hazırlanan Cinsiyetçi Dezenformasyon Rehberi, Inside Turkey ekibi tarafından yazar Nick Raistrick ile birlikte Türkiye’ye uyarlandı. Rehberin Türkçe adaptasyonunda Azra Ceylan, Gonca Tokyol ve Damla Uğantaş görev alırken Yıldız Tar, Merve Bavra, Emel Altay, Hilal Yılmaz ve Aylin Şener de dışarıdan katkı sundu. Rehberin tasarımının yerel adaptasyonu Baha Okar tarafından gerçekleştirildi.
Cinsiyetçi Dezenformasyon rehberinde gazeteci Nevşin Mengü ve Galatasaray Üniversitesi’nden akademisyen İdil Engindeniz’le yapılan söyleşiler de yer alıyor.
Kadın bir gazeteci olarak hem ayrımcılığa uğradığı hem de cinsiyetçi dezenformasyonun hedefi olduğunu ifade eden Nevşin Mengü Cinsiyetçi Dezenformasyon Rehberi’nde yer alan söyleşisinde, “Biz kadınlar daha fazla itibar suikastına uğruyoruz. Kadınlara “hafif meşrep” demek daha kolay olmalı ki iktidar trollerinin daha fazla saldırısına uğruyoruz. Daha kolay bir hedef olarak görülüyoruz” ifadelerini kullanıyor. Mengü yaşanan ayrımcılığa “Erkekler kafalarına göre takılıyor, ben biraz keskin bir şey söylediğimde cehennemin kapıları açılıyor…” sözleriyle tepki gösteriyor.
Haberlerde kadın bakış açısının kullanılmasının önemine değinen İdil Engindeniz ise “Kadının bakış açısını dışlayarak çeşitliliği, farklı bakış açısını medyadan dışlanmış oluyoruz” ifadesini kullanıyor.
Rehberden öne çıkanlar
“Dezenformasyon tutarsız ve kendi içinde çelişkili olduğu kadar sansasyonel haberleri de içerebilir, ancak özünde çoğunlukla toplumu karamsar ve güvensiz hale getirmeyi amaçlar.”
“Cinsiyetçi dezenformasyon için birçok farklı içerik kullanılabilir. Yalan haberler, Telegram ve X paylaşımları, “caps” görseller, espiriler ve TikTok videoları bu amaçla kullanılan birkaç içerik türü. Hükümet her zaman bu içerikleri üretmese dahi stratejik olarak yayabilir.”
“Cinsiyete dayalı şiddet vakaları hakkında yayılan yanlış bilgilerin bu vakaların toplum tarafından algılanmasında büyük bir etkisi olabiliyor. Cinsiyete dayalı şiddet hakkında yapılan kötü habercilik ya da bu haberleştirmeme tercihi şiddet mağdurlarının adalete ulaşmasının önünü kesebiliyor.”
“Cinsiyete dayalı şiddet vakalarında ‘kadın karşı koymadı ki’ savunması sıkça kullanılıyor. Ancak birçok vakada kadınların karşı koyamamasının sebebi tehdit altında hissetmeleri veya güvenliklerine, sosyal statülerine ya da hayatlarına dair endişe duymaları oluyor.”
“Toplumlar erkeklerin nasıl ‘adam olacağını’ her zaman düşünüyorlardı. Ancak internet çağında ortaya çıkan yeni ve karanlık bir ‘rol modeli’ türü, özgüvensiz genç erkekleri ve yetişkinleri hedef alarak kariyerlerini ekstrem kadın düşmanlığı üzerine kuruyor.”
“LGBTİ+’ların hak taleplerinin temel insan hakları talepleri olduğunu vurgulayın.”