Adana lezzetli kebapları, sıcak havası ve tezcanlı insanlarıyla bilinir— hele de trafikte sıkıştılarsa. Çoğunlukla erkeklerin direksiyonun arkasında olduğu bu kentte araba kullanmak zordur, acemi kaldırmaz -sürücüler sabırsızdır ve birazcık da kuralsız.
Ancak tüm bu kuralsızlığın içinde yıllardır şehrin toplu taşımasını sırtlayan kadın şoförler de var.
Adana Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı halk otobüslerinde çalışan Sevim Kaya da onlardan biri.
16 yıldır otobüs şoförlüğü yapan 58 yaşındaki Kaya’yı, her birini “hoş geldiniz” diyerek karşılaması sebebiyle yolcuları ve mesai arkadaşları “Hoş geldiniz Sevim” olarak tanıyor. Kaya, 20 yıllık evliliğini sonlandırmasının ardından ilk kez çalışmak zorunda kaldığında, yaşadığı birçok zorluğun ardından belediyedeki görevine başlayabilmiş.
Inside Turkey’e konuşan Kaya otobüs şöförlüğü yapmasına ailesinin ilk başta “erkek işi” olduğu gerekçesiyle karşı çıktığını, ancak kendisinin diğer kadınlara ilham olmak istediğini söylüyor.
Kaya’ya göre kadınların başaramayacağı hiçbir şey yok, yeter ki kendi ayakları üzerinde durabilsinler.
Adana Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Daire Başkanlığı’nda yaklaşık 20 yıldır müdürlük yapan Çınar Kefer’in Inside Turkey’e verdiği bilgiye göre, Adana’nın ilk iki kadın şöförü 1998 yılında, Aytaç Durak’ın belediye başkanlığı döneminde işe başlamış. Kadınların toplu olarak işe alınması fikri de 2011 yılında yine Durak’tan çıkmış.
“Halk otobüsü şoförlüğü için işe alım olacaktı, birdenbire o attı bu fikri ortaya,” diyen Kefer, şöyle devam ediyor: “[Belediye başkanı] ilanı sadece kadınlar için verelim, hem talep daha az olur hem de kadınlarımız da bu meslekte var olur, dedi. Şaşırdık haliyle ve tedirgin de olduk açıkçası, çünkü bir ilk olacaktı kadın halk otobüsü şoförü. Nasıl olur acaba diye düşünürken verdik ilanı.”
Verilen iş ilanına gelen talep, beklentilerinin çok üzerinde olmuş ve Adana Büyükşehir Belediyesi ilk olarak 140 kadın şoförü işe almış. Bu sayı, son çıkan emeklilik yasası sonrası emekliye ayrılanlar olması sebebiyle 103’e düşmüş.
Kadın şoförlerin zaman içerisinde kendilerine yönelik önyargıları kırdığını belirten Kefer, “Hepsinin şoförlüğü gayet iyi, çok memnunuz, yolcular da memnun. Hatta kadınlarımız işlerine erkeklerden daha sıkı sarılıyor diyebilirim” diyor ancak yine de bazı sıkıntılar yaşanabildiğini de ekliyor: “Cinsiyetçi birtakım saldırılara maruz kalabiliyorlar. Keşke olmasa ama sektör hala biraz eril.”
İki erkek çocuğunu tek başına büyüten Kaya’nın oğulları ve babası şoförlük yapmasına ilk başta karşı çıkmış, hatta direksiyonun başındaki varlığı iş yerindeki erkekler tarafından da ilk başlarda şaşkınlıkla karşılanmış.
Kaya, “İlk etapta garipseseler de zamanla alıştılar, onlar da baktılar gayet iyiyiz, pek bir farkımız yok erkek şoförlerden mesleki anlamda, alıştılar” dese de işe ilk başladığı dönemlerde erkek bir meslektaşıyla yaşadıkları diyalogu anlatmadan geçemiyor:
“Şimdi ben işe başladım ama hem çocuklarıma bakıyorum hem evi idare ediyorum hem de çalışıyorum. Bir gün çok yorulmuştum. Otobüsten indiğimde ‘Çok yoruldum’ dedim. Oradan erkek meslektaşım hemen dedi ki: Hemen de yoruldun bak sana göre değil.
“Çok ağırıma gitti o, dedim ki ‘Tabii seni evde bekleyen ütü yok, çamaşır yok, yemek yok. Senin işe gelmeden önce yaptığın bir temizlik de yok. Sen şimdi eve gidince ayaklarını uzatıp çayını yudumlayacaksın belki. Ama ben şimdi eve gidince de iş yapmaya devam edeceğim…’ Ben böyle söyleyince çok utandı, ‘Kusura bakma’ dedi. Bir daha da öyle bir tavırda hiç bulunmadı.”
Toplumsal cinsiyet eşitliği konusu üzerinde akademik çalışmalar yürüten Çukurova Üniversitesi İletişim Fakültesi Gazetecilik Bölüm Başkanı Doç. Dr. Filiz Yıldız da Inside Turkey’e yaptığı açıklamada kadınların ekonomik özgürlüğe sahip olmasının önemine dikkat çekerek “olağan ve sıradan” görülen ev içi emeğin bir karşılık bulmadığını belirtiyor.
“Dolayısıyla kendi var oluşu açısından kadınların ekonomik hayata katılımı çok önemli. Bu her türlü iş olabilir. Kadının yapacağı iş evden de olabilir, uzaktan da olabilir veya toplumsal cinsiyet rolleri doğrultusunda erkeğe uygun görülen meslekler de olabilir, örneğin otomobil tamirciliği, otobüs şoförlüğü” diyen Yıldız’a göre kadınlar kendileri için yaşayabilmeli ve kendi varlıklarını gerçekleştirmeye çalışabilmeli.
19 yaşında ani bir kararla evlenmesiyle eğitimini yarıda bırakan Sevim Kaya da çocuk sahibi olmasının ardından “kendini geliştirmesi gerektiğine” karar vermiş. Bu süreçte önce lise diplomasını almış, sonra da 20 yıllık evliliğini sonlandırmış. Boşanmak, Kaya için o zamana kadar gayet konforlu olan hayatının da sona ermesi anlamına gelmiş.
“Ben o güne kadar hayatın sıkıntılı tarafını hiç hesaba katmamışım, onu anladım,” diyen Kaya, otobüs şoförlüğünden önce sekreterlik ve tatlıcılık yapmış, belediyenin açtığı ilana da ancak Adana’ya bir saat mesafedeki komşu kent Mersin’de son anda bulduğu boş bir kontenjanla ehliyetini alarak başvurabilmiş.
“Bir şekilde bu işi almalıydım” diyen Kaya’nın “Hoş geldiniz Sevim” lakabını almasına ise işe başladıktan sonra karşılaştığı bir genç kadın vesile olmuş. Kaya, bir gün otobüsüne binen genç kadının, yolda ettikleri sohbetin ardından inerken “Ne kadar güzel bir yolculuk oldu, teşekkür ederim” demesiyle yolcularıyla daha fazla iletişim kurmaya karar vermiş.
“Kız bunu söyleyince ve mutlu olunca ben de çok mutlu oldum. Dedim ki bir insanı mutlu etmek bu kadar kolaymış aslında. Ve o günden sonra ben binen her yolcuya ‘Hoş geldiniz’ dedim. İlk başlarda yolcular çok şaşırıyordu. Ama artık beni tanımaya ve alışmaya başladılar.”
Kaya, “Anlayacağın, benim otobüsüme öyle selamsız sabahsız binilmez” derken, Inside Turkey’nin eşlik ettiği yolculukta otobüse binenlerin çoğu da Kaya’ya selam verip hal hatır soruyor, hatta yolculardan biri o gün yaptığı börekten ayırdığı bir porsiyonu otobüse bindiğinde Kaya’ya veriyor.
“Ben Almanya’da da yaşadım bir süre,” diyor Kaya. “Orada yıllardır kadınlar şoförlük yapar. Ülkemizde hala o kıvama gelemedik ama bunu da biz başaracağız. Bu mücadeleyi kadınlar olarak biz vereceğiz.”